Son zamanlarda oldukça sık karşımıza çıkan ve maalesef iş yaşamının bir parçası haline gelen mobbing, meslek hastalığı olarak nitelendiriliyor. 1980 yılından sonra Leymann’ın çalışmalarıyla doktrinde yer bulmuş ve üzerinde konuşulmaya başlanmıştır. Detaylı tanımını yapacak olursak iş yerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi ya da kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre sistematik biçimde devam eden, yıldırma, karşısındakini pasifize etme, işten soğutma, iş yaptırmama veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar toplamıdır.
Yaptığımız tanımda da yer alan mobbing unsurlarını tek tek inceleyelim.
İş yerinde gerçekleşmelidir
Ülkemizde mobbing vakalarının 2/3 ü özle sektörde, 1/3 ü kamu sektöründe görülmektedir. Kamu sektörünü inceleyecek olursak en fazla mobbinge sağlık sektöründe rastlanmaktadır. Özel sektörde ise hemen hemen bütün alanlarda mobbinge rastlanmaktadır.
Üst-ast ilişkisinde ya da eşitler arasında gerçekleşebilir
Mobbing vakıalarının gerçekleştiği ilişki türleri üç başlık altında incelenmektedir.
Düşey mobbing: Üstlerin sahip oldukları kurumsal gücü kullanarak astlarına yönelik gerçekleştirdikleri mobbingtir.
Dikey mobbing: Çok rastlanmayan bir mobbing çeşididir, astların üstlerine karşı uyguladığı psikolojik baskı sonucu oluşur.
Yatay mobbing: Faillerin mağdurlar ile benzer görev ve şartlarda, aynı konumda olduğu mobbing çeşididir.
Sistemli bir şekilde yapılmalıdır
Mobbing başlangıcından bitişine kadar bir süreç ürünüdür. En çok karşılaşılan süreç şu şekildedir:
- Kritik olay: Çatışmanın yaşandığı bölümdür, henüz mobbing yaşanmamıştır ancak yaşanması muhtemeldir.
- Saldırgan eylem: süreklilik arz eden bir eylem söz konusudur ve mağdur üzerinde bir baskı hissetmektedir.
- Yönetimin devreye girmesi: Mağdura karşı yapılan haksızlıkta yönetim de devreye girmektedir.
- Dışlanma: Mağdurda ruhsal bozuklukların açığa çıkmasına sebep olan süreçtir.
- İşten ayrılış: Mağdur yaşadıklarına dayanamaz ve işten çıkmak zorunda kalır.
Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır
Süreklilik arz etmeyen psikolojik tacizler mobbing olarak nitelendirilmemektedir. Mobbing olarak kabul edilmesi için yıpratıcı bir süreç söz konusu olmalıdır.
Kasıtlı yapılmalıdır
Mobbing uygulayıcısı kişinin psikilojisini bozma, meslekten ayrılmasın sebep olma, terfisini engelleme veya mesleki performansı düşürme vb. amaçlarla hareket eden ve bunu kasten yapan kişidir. Taksirle veya ihmalle mobbing gerçekleştirilmez.
Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır
Araştırmalara göre mobbing en çok istifaya zorlama amacıyla ortaya çıkmaktadır. Beş mobbing mağdurundan biri istifa etmek zorunda kalıyor. Görev değişikliği ve istenmeyen görev vermek de yine en çok rastlanan durumlardandır.
Mağdurlar çoğunlukla başarılı, duygusal zekaları yüksek, yeni fikirler üretebilen ve yorum kabiliyetleri yüksek kişiler olmaktadır bunun sebebi ise bu kişilerin üst mevkidekiler için bir tehdit olduğu varsayımıdır.
Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortaya çıkmalıdır
Bireysel anlamda mobbingin sebep olduğu durumlar:Uyku Bozuklukları,Ağlama Nöbetleri,Konsantrasyon Bozukluğu,Gerginlik Ve Öfke, Alınganlık,Yüksek Tansiyon,Kalıcı Uyku Bozuklukları,Mide Ve Bağırsak Sorunları,Aşırı Kilo Alma Veya Verme,Alkol veya İlaç Bağımlılığı,Tedavi Masrafları,İşyerinden Kaçma Veya Uzaklaşma,Şiddetli Depresyon,Panik Ataklar,Kalp Krizleri ve Diğer Ciddi Hastalıklar,Kazalar,Üçüncü Kişiye Yönelik Şiddet,İntihar Girişimleri
Kişiliğe yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir
Mobbing izleyicileri, mobbingin yaşandığı ortamda bulunan ancak herhangi bir müdahalede bulunmayan kişilerdir. Psikolojik tacizin farkına vardıkları andan itibaren izleyici olarak kabul edilirler. Mobbing izleyicileri şu şekide sınıflandırılır:
- Nötr izleyici
- Diplomatik izleyici
- İki yüzlü izleyici
- Yardakçı izleyici
- İlgisi Fazla izleyici
