Büyük hukukçu Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil 1893 yılında Samsun’un Çarşamba ilçesinde doğdu. 17 Nisan 1967 tarihinde 74 yaşında vefat etti. 27 Mayıs’tan sonra milletin umudu haine gelen Başgil, zalimlere cesurca direnen soylu bir kahraman, Türkiye’nin yetiştirdiği çok kıymetli bir âlim ve hukuk dünyasının iftihar vesilesidir.
İlkokulu Çarşamba’da, ortaokulu İstanbul’da okudu. Birinci Dünya Savaşının başlamasından dolayı lise tahsilini yarıda bırakarak yedek subay teğmen rütbesiyle askerlik görevine başladı. Dört yıl Kafkas cephesinde savaştı. 1918’de Fransa’ya giderek lise tahsilini tamamladı. 1921 yılında Paris’te hukuk fakültesinde üniversiteye başladı. “Boğazlar Meselesi” konulu teziyle “doktor” unvanını kazandı. Ayrıca Paris Siyasi Bilimler Yüksekokulu ile Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin Felsefe bölümünden diploma aldı. Lahey Devletler Hukuku Akademisinin kurslarına katıldı. Burayı bitirip sertifikasını aldıktan sonra 1929’da Türkiye’ye döndü. Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Kurumuna Genel Müdür Yardımcısı olarak tayin edildi.
1930 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde açılan imtihanı kazanarak “doçent” oldu. Bir yıl sonra “profesörlüğe” yükseldi. İstanbul Üniversitesinin kurulması üzerine Anayasa Hukuku derslerini okutmak üzere bu üniversiteye geldi. Görevi sırasında Mülkiye Mektebinde hocalık, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebinde müdürlük yaptı.
1937’de Hatay Cumhuriyeti’nin anayasasını hazırladı. 1939 yılında “ordinaryüs profesör” oldu. Türkiye’de ilk defa iş hukuku derslerini ihdas etti, müfredat programını hazırladı ve hocalığını yaptı. 1938 – 1942 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi dekanlığını yaptı. 1947 yılında Hür Fikirleri Yayma Cemiyetini kurdu. 1952’de Pakistan’da, 1959’da Ürdün’de toplanan İslam kongrelerinde ve 1959’da Almanya’da yapılan Hukuk kongresinde Türkiye’yi temsil etti.
27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra Milli Birlik Komitesi tarafından 147 öğretim üyesi içerisinde üniversiteden uzaklaştırıldı. Daha sonra 147’lerin özel bir kanunla üniversiteye dönmelerine imkan sağlanmasına rağmen Başgil, konuyu bir haysiyet meselesi olarak kabul ettiğinden dönüş hakkını kullanmadı. 10 Nisan 1961 tarihinde emekliliğini isteyerek siyasete girdi.
15 Ekim 1961 tarihinde Adalet Partisi Samsun listesinden bağımsız aday olarak Cumhuriyet Senatosu üyesi seçilen Başgil, Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasından sonra Cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu. Bazı baskılardan dolayı adaylıktan çekilirken Cumhuriyet Senatosu üyeliğinden de istifa etti. Yurt dışına giderek Cenevre Üniversitesinde Türk Tarihi ve Türk Dili Kürsülerinde başkan olarak görev yaptı. 1965 yılında yaş haddinden emekliye ayrılarak Türkiye’ye geldi. 17 Nisan 1967 tarihinde eşi Fatma Nüvide Hanımefendi ile birlikte oturduğu Kadıköy Feneryolu Eflatun Sokaktaki evinde hayata gözlerini yumdu.
Hayatı boyunca hukukun üstünlüğünü, bilimin haysiyetini ve şahsi vakarını korumasını bildi. Hukuka aşk mertebesinde sevgi ve saygı besledi. İnsana ve hukuka hürmeti merkez saydı. Bir Anayasa hocası ve hukuk adamı olarak kanaatlerini sözlü ve yazılı olarak cesurca açıkladı. Siyasi, sosyal ve hukuki sahalarda pek çok eser kaleme aldı. Din ve laiklik ile 27 Mayıs ihtilâli kitaplarındaki görüşleri toplumda büyük ilgi ve yankı uyandırdı. Türkiye’de en çok basılan ve okunan eserlerden biri kabul edilen Gençlerle Başbaşa, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 100 Temel Eser arasına alındı.
“Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil Onur Ödülü” hakkında bilgi alın
Eserleri:
- La Vie Juridique des Peuples (Belçika 1939)
- Klasik Ferdî Hak ve Hürriyetler Nazariyesi ve Muasır Devletçilik Sistemi (1938)
- Esas Teşkilat Hukuku Dersleri (3 cilt, 1940)
- Türkiye İş Hukuku (1940)
- Vatandaşın Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Müracaat Hakkı (1944)
- Hukukun Ana Müessese ve Meseleleri (1947)
- Cihan Sulhu ve İnsan Hakları (1948)
- Türkçe Meselesi (1948)
- Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı (1948)
- Demokrasi ve Hürriyet (1949)
- Gençlerle Başbaşa (1949)
- Din ve Laiklik (1954)
- Vatandaş Hak ve Hürriyetlerinin Korunması ve Anayasamızın Eksiklikleri (2 cilt, 1960)
- 27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri (1963)
