1982 Anayasası, 12 Eylül 1980 tarihinde yönetime el koyan askerî hükûmet tarafından hazırlanan yasadır. Askerî yönetim içerisinde oluşturulan Danışma Meclisi’nin hazırladığı yasa, 9 Kasım 1982 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Türkiye’nin Anayasa Tarihi
23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulmasının ardından 18 Eylül 1920 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti, “Teşkilât-ı Esasîye Kanunu Lahiyası” hazırlayarak Meclis Genel Kurulu’na sundu. Komisyon raporunun ardından iki ay süren görüşmeler sonunda 1921 yılında Teşkilât-ı Esasîye Kanunu üçte iki çoğunlukla kabul edildi. 20 Ocak 1921 tarihli ve 85 sayılı bu kanun, Türkiye Devleti’ni kuran ihtilal Anayasası olarak tarihe geçti.
Kurtuluş Savaşı’nın ardından Türkiye’de daha kapsamlı ve ihtiyaçları karşılayacak bir anayasa yapılmasına karar verildi. Kurulan komisyon Fransa II. Cumhuriyeti ve Polonya Anayasası’ndan da yararlanarak bir tasarı hazırladı. Mecliste görüşülen tasarının bazı maddeleri değiştirilerek 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı kanunla kabul edildi.
27 Mayıs 1960 tarihinde ordu içerisinde bir grup askerin yönetime el koymasının ardından bir bilim kurulu tarafından geçici anayasa hazırlandı. 12 Haziran 1960’ta kabul edilen geçici anayasaya göre TBMM yerine Milli Birlik Komitesi getirildi. Komitenin yeni anayasa çalışmalarını kurucu mecliste sürdürmesi ve tasarının daha sonra halkoyuna sunulması kararı alındı. Ayrıca yapılacak anayasanın en geç 27 Mayıs 1961 tarihine kadar tamamlanması da zorunlu hale getirildi. 9 Temmuz 1961’de yapılan halk oylaması sonucunda sandıktan yüzde 61’in üzerinde evet oyu çıktı. Yeni anayasa 20 Temmuz 1961 tarih ve 10859 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 5 Ekim 1961’de genel seçimler yapıldıktan sonra 25 Ekim 1961’de Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı. Böylece normal rejime tekrar geçilmiş oldu.
1982 Anayasası
12 Eylül 1980’de Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yönetime el koyuldu. Askeri yönetim, Milli Güvenlik Konseyi adını verdiği yönetim, anayasa taslağını 17 Temmuz 1982 günü Danışma Meclisi Başkanlık Divanına teslim etti ve 4 Ağustos 1982 günü genel kurulun gündemine alındı. Maddeler tartışılmaya başlandı ve tasarıda bazı değişiklikler yapıldı. Anayasa tasarısı 120 kabul, 7 ret, 12 çekimser oyla kabul edilirken 17 kişi oylamaya katılmadı.
Anayasa metni 7 Kasım 1982’de halk oylamasına sunuldu. 18 milyondan fazla kişinin oy kullandığı oylamada %91,37’lik evet oranıyla 1982 Anayasası, 9 Kasım 1982 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bugüne kadar yapılan anayasalar içerisinde en uzun anayasa 1982 Anayasası oldu. 177 maddenin yanı sıra 16 geçici maddeyle birlikte toplam 193 madde ve 7 bölümden oluşmakta.
Cumhurbaşkanına, 1982 Anayasası’nda anayasa değişikliğini halkoyuna sunabilme yetkisi verildi. 1982 Anayasası’nda değiştirilemeyecek maddelerin sayısı artırıldı.1961 Anayasası’nda yer alan Cumhuriyet Senatosu, 1982 Anayasası’nda kaldırılarak Meclis yeniden tek bir çatı altında birleştirildi. Yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına, yargı yetkisi ise bağımsız ve tarafsız mahkemelere verildi. 1982 Anayasası, ilk çıktığı günden bugüne dek toplamda 21 kez değişikliğe uğradı.
