Bilindiği üzere, Türkiye Cumhuriyeti hukuk sistemi Civil Law veya Roman Law da denilen Kıta Avrupası hukuk sisteminin temel ilkeleri ve sistematiği etrafında müteşekkil olmuştur. Türkiye’de avukatlık mesleği ve düzenlemeleri yasal düzenleme halinde bir “avukatlık kanunu” etrafından şekillenmiş ve meslek örgütü olarak barolar ve Türkiye Barolar Birliği öngörülmüştür.
Sistematik olarak Kıta Avrupası hukuk sisteminden çok büyük ölçüde değişik özellikler taşıyan Anglosakson hukuk sisteminin egemen olduğu ülkeler arasında ise avukatlık sistemi çeşitli değişiklikler göstermektedir. Çalışmamızda her iki hukuk sisteminde yer alan ülkelerden örnekler verilerek bir karşılaştırma yapılması sağlanacaktır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde Avukatlık Sistemi Nasıl?
- ABD’de avukat olabilmek için eğitim süreci lise hayatından sonra genellikle yedi yıllık bir eğitim süreci gerektirmektedir. Bu yedi yıllık sürenin ilk dört yılı normal bir lisans programı sonrasında ise üç yıl hukuk fakültesi eğitimini kapsamaktadır.
- Mezuniyet sonrasında ise avukatlık yapabilmek için avukat adayının baro sınavını başarıyla geçmesi gerekmektedir. Bu yazılı bir sınavdır. Federal bir devlet yapısına sahip olan ABD’de avukatlık hakkında yürürlükte bulunan bir federal bir kanun mevcut değildir.
- ABD’de yer alan her eyalet, avukatlık düzenlemelerinde kendi kurallarını oluşturma yetkisini haizdir. Bu doğrultuda, özellikle avukat olabilme şartları konusunda farklı kurallar içerebilen bu eyalet yasaları, meslek kuralları ve düzenlemeleri açısından neredeyse yeknesaklaşmış kuralları içermektedir. Şöyle ki, avukatlar için üyeliğin zorunlu olmadığı ve dernek oluşumuna daha çok benzeyen, ancak Türkiye’deki örneğinden ve ABD’deki diğer meslek örgütlerinden çok daha aktif, etkin ve saygın konumda bulunan Amerikan Barolar Birliği (“ABA”), avukatlık hakkındaki bütün kurallarda model kurallar oluşturmakta ve eyaletler bu kuralları uygulayıp uygulamama konusunda bir özgürlüğe sahip olmaktadırlar. Baroya giriş sınavı, koşulları ile meslek kuralları konusundaki kurallar açısından büyük bir yeknesaklık teşkil eden ABA model kuralları, meslek kuralları (American Bar Association Model Rules of Professional Conduct) açısından ise 49 eyalet tarafından kabul görmüş olup, deyim yerindeyse federal bir yapıya neredeyse kavuşmuştur.
- ABD’de avukatlık yapabilmek için ABD vatandaşlığı şartı aranmamaktadır. Avukatlık ruhsatı almak için de bu şart bulunmamaktadır. Avukatlık yapabilmek adına mutlaka çalışma izni alması gerekmektedir.
- ABD’de baroya kabul o yargı çevresinde avukata mesleğini icra etme yetkisi verir. Baroya kayıtlı olmak zorunluluktur. Ancak burada önemli bir ayrım vardır. Baroya kabul ile baroya üyelik farklıdır. Baroya kabul avukatlık yapabilmek adına ö-olmazsa olmaz şarttır, ancak baroya üyelik ihtiyaridir. Kimse bu konuda zorunlu değildir. Bu konuda bazı eyaletler ise baro üyeliğini zorunlu kılmıştır. ABD’de her eyalet kendi sınavını uygulamak ile yalnızca sınavı geçilen eyalet içerisinde avukatlık yapabilme hakkı elde edilmektedir. Ayrıca eyaletlere göre değişmekle birlikte bazı eyaletler bir eyaletin baro sınavını geçen veya yüksek puan alanlara o eyalette de avukatlık yapma hakkı verirken bazı eyaletler ise belirli bir süre bir eyalette avukatlık yapma neticesinde o eyalette de avukatlık yapabilme hakkı tanıyabilmektedir.
- Zorunlu avukatlık sistemi yoktur. Mahkeme önünde kişi kendisini savunabilir.
- Avukatlara, belirtilen model kurallar çerçevesinde yıllık en az 50 saatlik pro bono, yani adli yardım dâhilinde çalışmaları tavsiye edilmiştir. Kimi eyaletler bu tavsiyeyi, bir zorunluluğa çevirirken, ABD’de ünlü avukatların saygınlık oluşturmak adına pro bono şeklinde çalıştıkları ve bu tarz çalışmanın da gittikçe daha popüler olduğu bilinen bir gerçektir.
- ABD’deki avukatlar açıkça reklam yasağına tabi değildir. Bu durum model kuralların 7.2 sayılı maddesinde “Avukatlar hizmetlerinin kamuya açık bir şekilde sesli yazılı ve elektronik ortamda yanıltıcı olmamak şartıyla reklamını yapabilirler” şeklinde belirtilmiştir. Bir avukatlık bürosu veya şirketi ismini yanıltıcı olmamak ve kamu kurumlarının isimleriyle karıştırılması ihtimali bulunmamak kurallarına uyduğu sürece, birden fazla ofisinde de kullanmak üzere özgürce seçebilir.
- ABA Meslek Kurallarına göre, rekabet yasağı sözleşmesiyle bir avukatın hukuk hizmeti (dava takibi vb.) ve arabuluculuk hizmeti vermesi engellenemez, böyle bir sözleşme imzalandı ise de geçersizdir.
- Avukatlar bu sistemde, değişik formlarda olmak üzere bir veya birden çok avukatın katılımı ile şirket kurabilirler. Avukatlık şirketleri, avukatların ortak bir şekilde şirketin sahibi olduğu ve aynı zamanda şirketin yöneticisi oldukları yapılardır. Hukuk büroları ve şirketleri hakkında ise, ABA Meslek Kurallarına göre, hukuk şirketlerinin sahibi veya ortakları sadece hukukçular olabilmektedir. Bu şirketlerde hukukçu olmayanlar çalışabilir, ancak hukukçu olmayan kimselerin yararına hukuk şirketleri faaliyet gösteremez, dolayısıyla avukatlar da böyle faaliyetleri yürütemezler.
- ABD’de genellikle avukatlar saha sonra seçilen hâkimler oldukları için aralarında herhangi bir hiyerarşik ilişki söz konusu değildir.
*Bu bölüm, Türkiye Hukuk Platformu tarafından hazırlanan “Karşılaştırmalı Hukuk Sistemlerinde Avukatlık Mesleğinin Düzenlenme Usulleri” raporundan alınmıştır. Raporun tamamına buradan ulaşılabilir.
