Aktüerya sözcüğü, Roma Senatosu’nda yöneticiler için kullanılan “actuarius” kelimesinden doğmuştur. Aktüerya, sigortacılık hukuku çerçevesinde risk değerlendirmelerinin yapılmasıyla ilgili bir bilim dalıdır. M.S. 220 yıllarında Domitius Ulpinos tarafından ilk ölüm tablosunun Roma Hukuku’na göre veraset vergilerinin hesaplanabilmesi amacıyla oluşturulan aktüerya, günümüzde de aktüeryal hesaplamalar için kullanılmaktadır.
Aktüerya Hukuku Nedir?
Aktüeryal alan, insanların doğum, ölüm, hastalık, sakatlık, emeklilik gibi yaşamını; yangın, kaza, deprem, sel, hırsızlık gibi mal varlığını etkileyen olaylara bağlı, mücbir sebepler ve bu olayların finansal etkileriyle ilgilenir. Yapılması gereken sigorta dalları açısından tüm rizikoların hangi sıklıkta çıktığını ve buna göre ne kadar prim alınması gerektiğini hesaplayan bir bilim dalıdır. Rizikoların gerçekleşme sıklığı dikkate alınarak prim hesabının yapılması tüm sigortalar için geçerlidir.
Aktüeryal alanda tazminat hesaplamaları yapan kişiler, bu tür olayların oluşma riskini irdelemek, olasılıklarını tahmin etmek ve bu olayların finansal etkileri üzerinde bilimsel değerlendirme ve programlarını oluşturmak üzerine sonuçlar ortaya koyar. Aktüeryal hesaplamalar günümüzde tazminat hukuku içerisinde değerlendirilmektedir.
Aktüer Nedir? Aktüerlerin Görevleri Nelerdir?
2007 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan Aktüerler Yönetmeliği’ne göre aktüer, müsteşarlıkça belirlenen belgeleri onaylamak, şirket ve diğer kuruluşlarla ilgili oluşabilecek durumları ön görmek durumundadır. Ayrıca yardımcı aktüer ve stajyer aktüerler, kendilerine verilen görevleri müsteşarlık tarafından tespit edilen yetkiler doğrultusunda yerine getirmek zorundadır.
Şirket ya da diğer kuruluşların yöneticileri, her türlü bilgi ve belgeyi yasal zemine uygun olması açısından aktüer, yardımcı aktüer ya da stajyer aktüere vermek zorundadır. Şirketler en az bir aktüerle çalışmak zorundadır.
Aktüer, yardımcı aktüer ve stajyer aktüer, tespit ettiği yanlış uygulamalar, onaylamayacağı, kısmen ya da şerhli onaylayacağı belgeleri, gerekçesiyle birlikte adına iş yaptığı şirket veya diğer kurum ve kuruluşun yönetim kurulu başkanlığı ile müsteşarlığa yazılı olarak bildirmek zorundadır.
Aktüer, her yılın nisan ayı sonuna kadar aktüerya raporunu müsteşarlığa gönderir. Birden fazla aktüerle çalışılması hâlinde, aktüerya raporunun ve müsteşarlıkça talep edilebilecek diğer rapor ve bildirimlerin hazırlanması için aktüerlerden biri şirket tarafından görevlendirilir.
Aktüer, üç yılda bir olmak ve toplam beş günden az olmamak üzere, meslekle ilgili son gelişmeleri içeren merkez nezdinde düzenlenecek ve içeriği müsteşarlıkça uygun görülecek eğitim faaliyetlerine katılır.
Aktüer, yaptığı işlemlere ilişkin her türlü yazışmada ve onayladığı belgede imzası ile birlikte sicil numarasını belirtir. Yardımcı aktüer ve stajyer aktüer ise imzası ile birlikte unvanını belirtir.
Aktüerya Eğitimi Nereden Alınır?
Aktüerya eğitimi yurt dışında matematik, istatistik bölümlerinde veya idari bilimler fakültelerinde yer almaktadır. Amerika ve Kanada’da aktüerya eğitimi veren 50’ye yakın üniversitenin yaklaşık 35-40 kadarında matematik ve istatistik bölümlerinin alt programı olarak yer almaktadır.
Türkiye’de ise 9 üniversite aktüerya eğitimi vermektedir:
- Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bölümü
- Karabük Üniversitesi İşletme Fakültesi Aktüerya ve Risk Yönetimi Bölümü
- Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Yüksekokulu Aktüerya Bölümü
- Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü
- Ayrıca ODTÜ, Bahçeşehir Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Yaşar Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi’nde yüksek lisans programları mevcuttur.
Aktüerya bölümü mezunları sigorta şirketlerinde, bankacılık sektöründe ve sosyal güvenlik kuruluşlarında çalışabilir.
Türkiye’de Aktüer Nasıl Olunur?
Türkiye’de aktüer olmak için belli başlı bazı kriterler vardır. Aktüer olmak için şartlar:
- Lisans derecesine sahip olmaları
- Şahısların, taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi süreli hapis veya sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adlî para cezasına mahkûm edilmemiş yahut cezası ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, görevi kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, devlet sırlarını açığa vurma veya vergi kaçakçılığı suçlarından dolayı hüküm giymemiş olmaları
- Şahısların müflis veya konkordato ilan etmiş olmamaları,
- Kişilerin yurt içinde veya yurt dışında; özel kurumların, kamu kurumlarının veya üniversitelerin Aktüerya ile ilgili birim veya bölümlerinde veya aktüerin refakatinde Aktüerya ile ilgili toplam üç yıl meslekî uygulama veya faaliyette bulunmuş olmaları (stajyer ve yardımcı aktüerlerde bu şart aranmaz)
- 2008 yılında yayımlanan Aktüerler Yönetmeliğine göre; Hazine Müsteşarlığı’nın açtığı sınavlara girmek
4 aşamadan oluşan aktüerlik sınavının her birinde başarılı olan aday meslekte 3 yılı doldurduktan sonra Müsteşarlık tarafından tutulan “Aktüerler Sicili”ne kaydolma hakkını elde eder.
