Etkinliği ve verimliliği hedefleyen bir yargı sisteminin varlığı hukuk devletinin gereklerindendir. Etkinlik ve verimlilik, adalet hizmetleri alanında kullanılan sınırlı kaynaklarla (beşeri, mali, teknolojik vb.) en iyi sonucun alınması ve amaçların gerçekleştirilmesine uygun araçları içeren sistemin kurulmasını ifade etmektedir. Bu kavramlar 1982 Anayasasında “davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması” ifadesi ile bir yükümlülük olarak ifadesini bulmuştur.
Ceza ve hukuk adalet sisteminin etkinlik ve verimliliği, yargılamanın kalitesi ile de doğrudan ilgilidir. Adalet hizmetlerinde kalitenin belirlenmesinde evrensel ölçütler vardır. Bu ölçütlerin en önemlilerinden biri Avrupa Konseyi Rehber İlkeleri’dir. Buna göre adli kalite: “isabetli kararlar, düşük temyiz oranları, zamanında verilen kararlar (makul sürede yargılama), düşük sayıda teknik hukukî hata ve adil yargılanma ilkelerinin uygulanması” olarak ifade edilmektedir.
Yargılamaların makul sürede sonuçlandırılamaması kişi ve kurumların yargıya olan güvenini etkileyen unsurların en önemlilerindendir. Makul sürede yargılama ilkesi ile yargılamaların gecikmeden ve haksızlığa yol açmadan yerine getirilmesi hedeflenmektedir. Yargılamaların uzaması nedeniyle adaletin zamanında gerçekleşememesi adalet sistemine olan inancı sarsabilmektedir.
Ceza ve hukuk adaleti sistemi yargı faaliyetinin ana gövdesini oluşturmaktadır. Bu alanda önemli çalışmalar yapılmış ve bu çalışmalar kapsamında gerek mevzuat altyapısında gerekse diğer alanlarda önemli mesafeler kat edilmiştir. Önümüzdeki süreçte de bu alandaki çalışmalara devam edilmesi hedeflenmektedir.
Bu çalışmalardan biri mahkeme ve savcılıkların adliye içerisindeki konumları ile adalet komisyonlarının yapısına ilişkindir. Bu alanda yapılacaklarla verimliliğin artırılması hedeflenmektedir.
Soruşturmanın etkinliği de ceza adalet sistemini doğrudan etkileyen önemli unsurlardan biridir. Soruşturmaların etkin bir şekilde yürütülmesi maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına, yargılamaların kısa sürede ve isabetli kararlarla bitirilmesine hizmet etmektedir.
Yargılamadaki önemi dikkate alınarak önümüzdeki dönemde bilirkişilik sisteminin de ele alınması plânlanmaktadır. Bununla amaçlanan bilirkişilerin yargı hizmetlerine daha etkin ve verimli katkı sunmaları ile uygulamadan kaynaklanan bir takım sorunların tespiti ve çözümüdür.
Adalet hizmetlerinin yapısal kesitine ilişkin önemli sorunlardan biri de insan kaynakları ihtiyacıdır. Önemli artışlar sağlanmasına rağmen, her geçen gün artan iş yükü ile orantılı bir yargı mensubu sayısına henüz ulaşılamamıştır. Uluslararası verileri gösteren çalışmalar da bunu doğrulamaktadır. Bu nedenle, insan kaynaklarının niceliğine ilişkin hedefimiz, uluslararası standartların yakalanmasıdır.
Adalet hizmetlerinin etkinlik ve verimliliğinde yargılamanın süjelerinden biri olan avukatların önemi bulunmaktadır. Bu nedenle avukatlık mesleğinin sorunlarının çözümüne ilişkin adımlar atılmasının yanı sıra mesleğin güçlendirilmesi bu amaca ulaşmada faydalı olacaktır.
Bunlar dışında teşkilât ve mevzuat alt yapısı, yönetsel süreçler gibi birçok alanda yapılacak çalışmalarla ceza ve hukuk adaleti sisteminin etkinlik ve verimliliğinin artırılması ile yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmasına katkı sağlanması gerektiği değerlendirilmektedir.
Bu kapsamda bir diğer önemli husus ise icra ve iflas sistemidir. Zorla icra etme imkânını yeterince sağlayamamış bir hukuk sisteminin adaleti gerçekleştirme işlevini tam anlamıyla yerine getirdiğinden söz edilemez. Bu nedenle icra ve iflas sisteminin etkinliğinin artırılması hedeflenmiştir.
Adalet hizmetleri alanında etkinlik ve verimliliğin artırılması yönünde etkili ve çözüm odaklı politikalar üretilmesi için adalet aktörlerinin iletişim ve işbirliği içerisinde olması da bir zorunluluktur. Öngörülen hedefin gerçekleştirilmesi yönünde katılımcı ve sonuç odaklı çalışmalar yapılması hedeflenmektedir.
Adliyelerin fiziki ve teknik donanımlarının güçlendirilmesi adli istatistiklere ilişkin kapasitenin geliştirilmesi, noterlik sisteminin yeniden yapılandırılması, ihtisas mahkemelerinin etkinleştirilmesi ve yaygınlaştırılması, istinaf mahkemelerinin faaliyete geçirilmesi, bazı ihtisas mahkemelerinde meslekten olmayan hâkimlerin de yer alabilmesinin sağlanması, yargı teşkilâtında iş süreçlerinin belirlenmesi ile yargı mensubu ve çalışanlarının görev tanımlarının yapılması bu alanda yapılacak diğer çalışmalar olacaktır.
Kaynak: Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yargı Reformu Stratejisi 2015
