Adalet Bakanlığı, 2019 yılında açıklanan Yargı Reformu Strateji Belgesinde mağdur odaklı uygulamaların geliştirilmesi yönünde açık hedeflere yer verilmesinin ardından 2021 yılı Mart ayında kamuoyuna açıklanan İHEP kapsamında da benzer şekilde adliyelerde suç mağdurlarının kendilerini yalnız hissetmemeleri adına yeni adımların atılacağını açıklamıştı. Bu kapsamda Adalet Bakanlığı Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Mağdura Yaklaşım Kılavuzu ile adli süreçte mağdur odaklı yaklaşımı destekleyen çalışmalara bir yenisi daha eklendi.
Adalet Bakanlığı Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Başkanlığı’nın uygulayıcılara gönderdiği Mağdura Yaklaşım Kılavuzu ile birlikte adaletin, hakkın hak sahibine tesliminin yanında, mağdurun gözyaşının silinmesi ve vicdanların teskin edilmesi ile tecelli edebileceğinin altı çizildi; mağdurun, adli süreçte gözetilerek hak ve hukuk temelinde korunmasının gerekliliği vurgulandı.
Adli Süreçte Mağdur Odaklı Yeni Bir Yaklaşım
Mağdura Yaklaşım Kılavuzu, şu üç açıdan büyük önem taşımakta:
- Hazırlanan kılavuz, adalete erişimin güçlendirilmesi yolunda önemli bir kazanım olacak.
- Söz konusu kılavuz uyarınca adli süreçte mağdurlara hizmet sunan görevlilerin, mağdurla iletişimde belirlenen ilkeler ışığında hizmet sunmaları sağlanacak.
- Suça maruz kalan kişiler, adli süreçte kendilerini yalnız hissetmeyecek ve mağdurlara doğru yaklaşım ilkelerinden yola çıkılarak hizmet sunulması temel hareket noktası olarak benimsencek.
Mağdura Yaklaşım Kılavuzuyla Neler Amaçlanmakta?
- Kişilerin mağduriyet ve bireysel özelliklerini önceleyen Mağdura Yaklaşım Kılavuzu, mağdurla temas halindeki görevlilerin farklı suçlardan mağdur olan veya farklı bireysel özelliklere sahip mağdurlara yaklaşımda ortak bir tutum sergilemesi
- Çocuklar, yaşlı ve engelli mağdurlar ile şiddet mağduru kadınlar gibi kırılgan grupların ihtiyaçları ve bu kişilere uygun tutum ve davranışlarla ilgili hâkim, Cumhuriyet savcısı, avukat, kolluk görevlisi ve sağlık çalışanında farkındalık oluşturulması
- Yetkililerin, mağdurun hisleri ve temel gereksinimlerini tam anlayabilmesi, ayrıca mağdurun beyanının alınması sürecinde yapması / yapmaması gereken davranışlar konusunda bilinçlendirilmesi amaçlanmaktadır.
Her Kurum için Ayrı Bir Mağdura Yaklaşım Modeli
Mağdura Yaklaşım Kılavuzunda suça maruz kalan kişilerin ilk temas kurduğu kolluk görevlileri ile Cumhuriyet savcılarına yönelik, mağdurun temel ihtiyaçları, mağdurun ifadeye hazırlanması, dinlenilmesi, ifade sırası ve sonrasında görevlilerin dikkat etmesi gereken hususlara yer verilirken; yine hâkimler ve uzmanlar yanında sağlık personeli için de standart yaklaşımların sergilenmesi amacıyla bu kurumlardaki görevli farklı meslek gruplarının karşılaşılabileceği durumlarda yapılması gerekenler ayrıntılı olarak anlatılmakta.
Mağdura Yaklaşımda Dikkat Edilmesi Gerekenler
Hazırlanan kılavuzda, mağdura yaklaşımda yapılması ve yapılmaması gerekenler on beş maddeyle sıralanmakta:
- Mağdura anlayışlı ve güleryüzlü bir yaklaşım sergileyin.
- Olayı bir vaka olarak değil, mağdur nezdindeki önem ve değeri mesabesinde bakın.
- Aynı seviyede oturun ve göz teması kurun.
- Mağdurun anlattıkları ile uyumlu jest ve mimikler kullanın.
- Kişisel yorum yapmadan, eleştirmeden ve yargılamadan dinleyin.
- Mağdurun öncelikle kaygı düzeyini düşürün, hislerini de dikkate alın.
- Kendisini rahat ifade edebileceği uygun bir ortam sağlayın.
- Rahat şekilde kendini ifade edebilmesi için zaman tanıyın.
- Mağdurla iletişimde teknik hukuki tabirlerden ziyade yalın ve anlaşılabilir bir dil kullanın.
- İşlenen suç nedeni ile farklı tavır ve davranışlar sergileyebileceğini unutmayın.
- Mağdurun kendisinin suçlandığı algısına sebebiyet verebilecek davranış ve söylemlerden kaçının.
- Çelişkili beyanları netleştirmeye çalışın. Bellek yanılsaması yaşayabileceğini unutmayın.
- Gerekirse uzman desteğinden faydalanmasına olanak tanıyın.
- Olayın açıklığa kavuşturulması için zorunlu değilse, mağdurun özel hayatına ilişkin sorular sormaktan kaçının.
- Mağduru olumsuz etkileyecek, söylem ve davranışlardan kaçının.
Mağdura Hizmet Sunan Görevlilerin Dikkat Etmesi Gereken Noktalar
Adalet Bakanlığı Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Mağdura Yaklaşım Kılvazunda, mağdura hizmet sunan görevlilerin dikkat etmesi gereken hususları da şu şekilde sıralamakta:
- Dinledikleri kişinin suça maruz kalan bir mağdur olduğunun farkında olarak hassasiyetle ve sabırla kendilerini dinlemeleri
- Mağdura adil, saygılı ve anlayışlı davranılması ve bunun gösterilmesi, kendisini doğru ifade edebilmesine olanak tanınması
- Rahat olmadığı ve kendisini layıkı ile ifade edemedikleri görülmekte ise mutlaka uzman desteği alarak öncelikle kaygı düzeylerinin düşürülerek ifade alma süreçlerine geçilmesi
- Bunun için gerekirse mağdura rahatlaması için fırsat verilmesi
- Mağdura hakları yanında mağdur odaklı uygulamalar konusunda da bilgi verilmesi
- Kaygı düzeyi yüksek olan mağdurlar için özel ortamların (Adli Görüşme Odaları) kullanılması ve mağdura uzman eşliğinde psiko-sosyal destek verilmesi
- Adli Görüşme Odalarının mağdur odaklı dizayn edilen özel ortamlarından ihtiyaca binaen faydalanılması
- Çocuk mağdurlara çocuk, yaşlı mağdurların yaşlılara uygun bir yaklaşım sergilenmesi ve klavuzdaki adımların takip edilmesi
- Mağdurun etkili dinlenilmesi ile, adaletin konunun takipçisi olacağını hissetmesi ve inanması, adalete olan güveninin tahkim edilmesi
- Mağdurların olaya ilişkin anlatımlarının ifade metnine eksiksiz şekilde dercedilmesi, mağdurun rahatlamasına fırsat verilerek olaya ilişkin bilgi ve görgüsünün ayrıntılı şekilde alınması
- Çocuklar ile iletişim kurulurken yaş dönemleri ve o yaş dönemin özellikleri göz önüne alınarak uygun yöntemler kullanılması ve kılavuzda belirtilen yönergelerin takip edilmesi
- Şiddet mağduru kadınlar ile yapılan görüşmelerde, mağdurun duygusal tepkilerinde dalgalanmalar olabileceğini öngörerek, mağdura kendini güvende hissettirecek, sakin ve destekleyici bir tutum sergilenmesi
- Cinsel suç mağdurları ile yapılan görüşmelerde öncelikle bunun için oluşturulan özel merkez ve ortamların kullanılması, mağdurlara tek seferde sorulması lazım gelen tüm soruların yöneltilmesi ve ikincil örselenmelerine mahal verilmemesi, mağdura sürecin gizliliği ve mahremiyeti konusunda gereken hassasiyetin gösterileceğinin ihsas edilmesi
- Mağdur beyanı alınmasına karşın, kaygılı görülen ve adli süreçte desteklenmesi gereken mağdurların mutlaka Adli Destek Ve Mağdur Hizmetleri Müdürlüğüne yönlendirilmesi
- Mağdura gereken hallerde soruşturma safahati hakkında bilgi verilerek devletin konuyu titizlikle takip ettiğinin gösterilmesi
91 sayfadan oluşan Mağdura Yaklaşım Kılavuzu’nu aşağıdan inceleyebilirsiniz:
