Mahmut Esat BOZKURT, 1892 yılında Osmanlı Devleti zamanında İzmir’e bağlı bir kaza olan Kuşadası’nda doğdu. Babası Kuşadası’nın ileri gelen ailelerinden Hacımahmudoğulları’ndan Hasan Bey’dir. Atatürk’ün yakın çalışma arkadaşlarından ve Türkiye’de hukuki temellerinin atılmasında katkılarda bulunmuş ve Türk devriminin ideolojisi olan Kemalizm‘in belli başlı kuramcılarından biridir.
Eğitimi ve Memuriyeti:
İlköğrenimini İzmir Yusuf Rıza mektebinde tamamladı. Ardından İzmir İdadisi’ni yazıldı. Ancak iki yıl lisede okuduktan sonra Sultan II. Abdülhamid yönetimine karşı mücadeleye katılan dayısı Ubeydullah Efendi ile birlikte İstanbul’a gelerek 1908’de İstanbul Hukuk Mektebi’ne girdi.
1911 yılında İstanbul Hukuk Mektebi’nden mezun oldu.
1912 yılında İsviçre’de Lozan ve Fribourg Üniversitelerinde batı hukuku öğrenimi gördü ve “Osmanlı Kapitülasyonları Rejimi Üzerine (Du Regimes des Capitulations Ottomanes)” adlı doktora tezi ile Hukuk Doktoru oldu.
1919 yılında İsviçre’nin Lozan kentinde kurulan Türk Talebe Cemiyeti’nin başkanlığına seçildi. İzmir’in Yunanlar tarafından işgalinden sonra Kurtuluş Savaşı’na katılmak üzere yurda döndü ve Ege Bölgesi’nde Kuvayı Milliye teşkilatının içinde yer aldı.
23 Nisan 1920‘de TBMM 1. Döneminde İzmir’den milletvekili olarak Meclis’e girdi. Meclis’te Anayasa Komisyonu ve Dışişleri Komisyonu’nda çalıştı. 12 Temmuz 1922’de Rauf Bey’in (Rauf Orbay) başkanı olduğu IV. İcra Vekilleri Heyeti’nde (12 Temmuz 1922 – 4 Ağustos 1923) İktisat Vekilliği’ne seçildi.
17 Şubat 1923‘de Mahmut Esat Bey’in önerisi Atataürk’ün onayı ile Türkiye’de ilk kez “Milli İktisat Kongresi” İzmir’de toplandı.
11 Ağustos 1923‘de başlayan TBMM 2. Döneminde İzmir’den tekrar milletvekili seçildi. Ali Fethi Bey’in (Ali Fethi Okyar) başkanlığında kurulan V. İcra Vekilleri Heyeti’nde (14 Ağustos 1923-27 Kasım 1923), ikinci kez İktisat Vekilliği’ne seçildi.
20 Nisan 1924‘te kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun (Anayasa) hazırlayıcıları arasında yer aldı.
22 Kasım 1924‘de Ali Fethi Bey’in 3. hükümetinde Adliye Vekilliği’ne atandı.
5 Kasım 1925‘te Ankara Hukuk Mektebi’nin açılmasında büyük payı oldu.
3. ve 4. İsmet İnönü Hükümetlerinde (4. Hükümet ve 5. Hükümet; 3 Mart 1925 – 1 Kasım 1927) de Adliye Vekili olarak görev yaptı.
Türk Medeni Kanunu (17 Şubat 1926), Türk Ceza Kanunu (1 Mart 1926), Kabotaj Kanunu (19 Nisan 1926), Borçlar Kanunu (22 Nisan 1926), Ticaret Kanunu (29 Mayıs 1926), Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu (18 Haziran 1926) gibi Türkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminin temel yasaları, Mahmut Esat Bozkurt’un Adliye Vekilliği döneminde hazırlandı ve yürürlüğe girdi.
Mahmut Esat Bey, Cumhuriyet tarihinde “Bozkurt-Lotus” olayı olarak adlandırılan, Bozkurt adlı Türk gemisiyle Lotus adlı Fransız gemisinin 2.8.1926’da Ege’de çarpışması nedeniyle iki ülke arasında çıkan anlaşmazlıkta Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni Lahey Uluslararası Adalet Divanı’nda temsil etti. Kazada 8 Türk denizcisinin ölmesi üzerine Fransız kaptan Türk Adliyesi tarafından tutuklanmış, bu tutuklama Fransa ile sorunlara neden olmuştu. Türkiye olayı Lahey Adalet Divanı’na götürmüş ve dava 7 Eylül 1927’de Türk hukukunun ve adalet örgütünün kapitülasyonlar dönemini geride bırakarak insan ve egemenlik haklarına dayalı çağdaş hukuk düzeyine yükseldiğinin bir kanıtı olarak değerlendirilmektedir.
Mahmut Esat Bey, 1930 yılı sonlarında Adliye Vekilliği’nden istifa ettikten sonra, Ankara Hukuk Fakültesi’nde “Devletler Hukuku”, Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde “Anayasa Hukuku” profesörlüğü yaptı.
1935 yılında Mason localarının kapatılmasında büyük rol oynadı.
21 Aralık 1943‘de beyin kanaması sonucu İstanbul’da ölen Mahmut Esat Bozkurt, TBMM’de 1. Dönemden ölümüne kadar sürekli İzmir Milletvekili olarak görev yaptı. Bozkurt’un kabri İzmir ili Selçuk ilçesinde bulunan bir mezarlıktadır.
Bozkurt’un 1926 yılında kaleme almış olduğu Medeni Kanun Genel Gerekçesi’nin (Esbabı Mucibe Layihası), 2001 TBMM’sinde sebebiyet verdiği tartışmalar nedeniyle ismi bir kez daha gündemde yer etmiştir.
Eserleri:
- Lotus Davasında Türkiye-Fransa Müdafaaları (1927)
- Türk İhtilalinde Vatan Müdafaası (1934)
- Türk Köylü ve İşçilerinin Hakları (1939)
- Devletlerarası Hak (1940)
- Atatürk İhtilali (1940)
- Aksak Timur’un Devlet Politikası (1943)
- Masonlar Dinleyiniz! (1931-1932 yıllarında Anadolu, Hürriyet, Yeni Asır gibi gazetelerde masonluk ile ilgili yazdığı yazıların derlenmesi, 2005)
