darbeler.com‘da yayımlanmak üzere İran Tarihinin Darbelerle İmtihanı: 1953 Darbesi ve Transatlantik İttifakı başlıklı makale kaleme alan İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) Başkan Vekili Dr. Hakkı Uygur; 19 Ağustos 1953 tarihinde İran’da gerçekleştirilen darbeyi ele aldı.
Çağdaş İran’da ilk darbenin 1921 Pehlevi Darbesi olduğunu dile getiren Dr. Uygur, “Meşru yollardan amacına ulaşamayan Birleşik Krallık, bu sefer askerî yöntemlere başvurmuş ve çağdaş İran tarihinin ilk darbesini desteklemiştir.” yorumunda bulunmakta.
1800’lerden itibaren İran’ın doğal kaynaklarına göz diken Birleşik Krallık, İran’a askerî yöntemlerle rahatsız etmek için büyük çaba sarf eder. Çünkü özellikle İran’ın petrolü kaynaklarını millileştirilmesi çabaları sadece Birleşik Krallık’ın değil Washington’dan Endonezya ve Latin Amerika’ya kadar bölgedeki aktörlerin çıkarlarıyla çelişmektedir.
Uygur; Birleşik Krallık destekli 1921 Rıza Şah Darbesi ve 1953 Ajax Darbesi’nin Batılı egemen güçlerin kendi çıkarları tehlikeye düştüğünde en temel demokratik ve diplomatik kuralları hiçe sayıp ülke içindeki piyonlarını sahaya sürerek kanlı operasyonlara başvurduklarını gözler önüne serdiği iki önemli örnek olduğunun altını çizmektedir. Öyle ki Uygur’a göre İran’daki darbelerden çıkarılacak temel ders şudur:
Başarılı olmaları hâlinde darbeler kısa vadede darbecilerin isteklerine ulaşmalarına yol açsa da darbenin yol açtığı travmanın gerek geniş halk kitleleri gerekse de siyasi elitlerin kolektif hafızasındaki olumsuz etkisi çok geçmeden daha büyük toplumsal ve siyasal hareketlere neden olmaktadır.
