Selahattin KAYA’nın Özel Hukuk yüksek lisans tezinden oluşan “Yabancı Unsurlu Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk”, On İki Levha Yayıncılık tarafından yayımlandı.
“Yabancı unsurlu sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukuk” Özel hukuk sözleşmesi birden fazla hukuk sistemi ile ilişkiliyse yabancılık unsuru kazanmakta, bu durumda, sözleşmeye uygulanacak hukukun belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancı unsurlu sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukuk, Türk hukukunda 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun m. 24’teki genel hükümlerle, Avrupa Birliği hukukunda Roma I Tüzüğü m. 7’deki özel hükümlerle düzenlenmiştir. 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun Tasarısı’nın hazırlık aşamasında konuyla ilgili özel bir düzenleme yapılması öngörülmüş, müteakiben bu düzenleme, metinden çıkarılmıştır. Çalışmada, birçok özel hukuk ilişkisi ile ilgili düzenlemelerin yer aldığı Roma I Tüzüğü’nün “yabancı unsurlu sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukuk” kapsamındaki özel ve genel hükümleri incelenmiştir. Ayrıca konuya, karşılaştırmalı hukuk çerçevesinde, Türk hukuku penceresinden bakılmıştır. Tezin amacı, Avrupa Birliği’nde yapılan çalışma ve düzenlemelerin, hem genel hem de Türkiye perspektifinden incelenmesi, bu kapsamda Türk hukukunda gelecekte yapılması gereken ve beklenen yeni bir düzenlemeye ışık tutulmasıdır.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………..VII
YAZARIN ÖNSÖZÜ…………………………………………………………………………….. IX
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………………….XIII
KISALTMALAR………………………………………………………………………………………..I
GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………….1
Birinci Bölüm
SİGORTA HUKUKU VE SÖZLEŞMELERİ
1.1. GENEL OLARAK SİGORTA HUKUKU……………………………………………13
1.1.1. Sigorta Kavramı ve Tanımı……………………………………………………………13
1.1.2. Sigortanın Tarihi Gelişimi ……………………………………………………………16
1.1.2.1. Dünyadaki Gelişimi……………………………………………………………..16
1.1.2.2. Türkiye’deki Gelişimi …………………………………………………………18
1.1.3. Sigorta Hukuku ……………………………………………………………………………..19
1.1.3.1. Genel Hususlar……………………………………………………………………..19
1.1.3.2. Özel Sigorta ve Sosyal Sigorta Arasındaki Farklar……………. 20
1.1.3.2.1. Sigorta Yaptırma Özgürlüğü Bakımından……………….. 20
1.1.3.2.2. Sigorta Kuruluşları Bakımından ……………………………….21
1.1.3.2.3. Sigorta İlişkisinin Kaynağı Bakımından…………………..21
1.1.3.2.4. Sigortalının Statüsü Bakımından………………………………21
1.1.3.2.5. Sağlanan Çıkar Bakımından ……………………………………. 22
1.1.3.2.6. Riziko Türleri Bakımından ……………………………………… 22
1.1.3.3. Türk Hukukunda Özel Sigorta Mevzuatı………………………….. 22
1.1.3.3.1. Türk Ticaret Kanunu………………………………………………… 22
1.1.3.3.2. Türk Borçlar Kanunu ……………………………………………….. 23
1.1.3.3.3. Karayolları Trafik Kanunu……………………………………….. 23
1.1.3.3.4. Sigortacılık Kanunu………………………………………………….. 24
1.2. TÜRK HUKUKUNDA SİGORTA SÖZLEŞMELERİ…………………….. 25
1.2.1. Sigorta Sözleşmesinin Tanımı ve Hukukî Niteliği…………………….. 25
1.2.2. Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hükümler……………………….. 28
1.2.3. Sigorta Sözleşmesinin Şekli ………………………………………………………… 29
1.2.4. Sigorta Sözleşmesinin Unsurları…………………………………………………..31
1.2.4.1. Sigortacı………………………………………………………………………………..31
1.2.4.2. Sigorta Ettiren ……………………………………………………………………..32
1.2.4.3. Sigorta Menfaati…………………………………………………………………..32
1.2.4.4. Riziko (Tehlike) …………………………………………………………………. 33
1.2.4.5. Sigorta Bedeli……………………………………………………………………… 34
1.2.4.6. Prim (Sigorta Ücreti) …………………………………………………………. 35
1.2.5. Sigorta Hukukunda Sözleşme Serbestisi İlkesi………………………….. 36
1.3. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA SİGORTA SÖZLEŞMELERİ…. 38
1.3.1. Genel Hususlar ……………………………………………………………………………. 38
1.3.2. Makro Karşılaştırmalı Hukukta Sigorta Sözleşmeleri………………. 40
1.3.2.1. Karşılaştırmalı Hukukta Sigorta Sözleşmesinin Tanımı ve Açıklaması…………………………………………………………………41
1.3.2.2. Karşılaştırmalı Hukukta Sigorta Sözleşmelerinin
Sınıflandırılması……………………………………………………………………….. 44
1.3.2.3. Kültürel Farklılıklar Işığında Sigorta Piyasaları………………. 46
1.3.3. Avrupa Sözleşme Hukuku ve Avrupa Sigorta Sözleşmesi
Hukuku İlkeleri……………………………………………………………………………….. 50
1.3.3.1. Genel Hususlar …………………………………………………………………… 50
1.3.3.2. Avrupa Sözleşme Hukuku İlkeleri…………………………………….. 54
1.3.3.2.1. Avrupa Sözleşme Hukuku İlkelerinin Gelişimi………. 54
1.3.3.2.2. Avrupa Sözleşme Hukuku İlkelerinin Amaçları
ve Avrupa Sözleşme Hukuku Oluşturulmasını
Destekleyen Görüşler…………………………………………………………..57
1.3.3.2.3. Ortak Temel İlkeler………………………………………………….. 60
1.3.3.2.4. Ortak Temel İlkelerin Tercihe Bağlı Bir Metin
Olması…………………………………………………………………………………. 65
1.3.3.2.5. Uygulama Kapsamı ve Geleceğe Bakış……………………..67
1.3.3.3. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri……………………… 70
1.3.3.3.1. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkelerinin
Gelişimi ………………………………………………………………………………. 70
1.3.3.3.1.1. Birinci Nesil Sigorta Yönergeleri (Kuruluş
Özgürlüğü) …………………………………………………………………… 72
1.3.3.3.1.2. İkinci Nesil Sigorta Yönergeleri (Hizmet Sunma
Özgürlüğü) …………………………………………………………………… 73
1.3.3.3.1.3. Üçüncü Nesil Sigorta Yönergeleri (Tek Sigorta
Piyasasının Tamamlanması)…………………………………………74
1.3.3.3.2. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri……………..74
1.3.3.3.2.1. Sigorta Sözleşmesi Hukukunun Önemi ve
Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkelerine Duyulan
İhtiyaç …………………………………………………………………………….74
1.3.3.3.2.2. Proje Grubunun Teşkili ve Çalışmaları…………. 77
1.3.3.3.2.3. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkelerinin
Maddî Uygulama Alanı……………………………………………….. 79
1.3.3.3.2.4. Avrupa (Sigorta) Sözleşmesi Hukuku Ortak
Temel İlkelerinin Fiilî Etkisi…………………………………………81
İkinci Bölüm
YABANCI UNSURLU SİGORTA SÖZLEŞMELERİNE UYGULANACAK HUKUK
2.1. GENEL HUSUSLAR …………………………………………………………………………… 83
2.1.1. Yabancılık Unsuru ………………………………………………………………………. 83
2.1.1.1. Sözleşmelerde Yabancılık Unsuru ……………………………………… 83
2.1.1.2. Sigorta Sözleşmelerinde Yabancılık Unsuru……………………… 89
2.1.2. Yurt Dışında Yaptırılabilecek Sigortalar ……………………………………..91
2.2. TÜRK HUKUKUNDA YABANCI UNSURLU SİGORTA
SÖZLEŞMELERİNE UYGULANACAK HUKUK …………………………. 93
2.2.1. Genel Hususlar ……………………………………………………………………………. 93
2.2.2. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun’a Göre Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk Kuralı 94
2.2.2.1. Uygulanacak Hukukun Taraflarca Seçimi……………………….. 96
2.2.2.2. Uygulanacak Hukukun En Sıkı İlişkili Olduğu Yer
Esasına Göre Belirlenmesi ……………………………………………………… 101
2.2.3. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki
Kanun m. 24’ün Belirttiği Hukuk Kuralının Uygulanmasını
Engelleyen Durumlar ……………………………………………………………………. 104
2.2.3.1. Kamu Düzeni……………………………………………………………………. 104
2.2.3.2. Doğrudan Uygulanan Kurallar……………………………………….. 108
2.2.3.2.1. Genel Hususlar……………………………………………………….. 108
2.2.3.2.2. Sigorta Hukukunda Doğrudan Uygulanan
Kurallar……………………………………………………………………………….114
2.2.3.3. Uluslararası Antlaşmalar…………………………………………………. 116
2.3. ANGLO SAKSON VE AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDA YABANCI UNSURLU SİGORTA SÖZLEŞMELERİNE UYGULANACAK HUKUK………………………………………………………………..117
2.3.1. Anglo Sakson Hukukunda Yabancı Unsurlu Sigorta
Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk……………………………………………..117
2.3.2. Avrupa Birliği Hukukunda Yabancı Unsurlu Sigorta
Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk ……………………………………………120
2.3.2.1. Genel Hususlar………………………………………………………………….120
2.3.2.2. Roma Konvansiyonu ………………………………………………………..124
2.3.2.2.1. Genel Hususlar………………………………………………………..124
2.3.2.2.2. Subjektif Yöntem Olarak Esasa Uygulanacak
Hukukun Seçilmesi ………………………………………………………….128
2.3.2.2.3. Objektif Yöntem Olarak Hukuk Seçimi
Yokluğunda Uygulanacak Hukuk…………………………………….130
2.3.2.3. Roma I Tüzüğü ……………………………………………………………….. 132
2.3.2.3.1. Genel Hususlar……………………………………………………….. 132
2.3.2.3.2. Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukukun
Tespiti………………………………………………………………………………… 138
2.3.2.3.2.1. Temel Hususlar……………………………………………… 138
2.3.2.3.2.2. Zayıf Tarafın Korunması……………………………… 142
2.3.2.3.2.3. Büyük Rizikolara Yönelik Yapılan Sigorta
Sözleşmeleri ………………………………………………………………..144
2.3.2.3.2.3.1. Büyük Rizikonun Tanımı……………………. 145
2.3.2.3.2.3.2. Büyük Rizikolu Sigorta Sözleşmelerine
Uygulanacak Hukuk…………………………………………… 146
2.3.2.3.2.4. Diğer Rizikolara Yönelik Yapılan Sigorta
Sözleşmeleri………………………………………………………………… 148
2.3.2.3.2.4.1. AB Sınırları İçerisindeki Diğer Rizikolara
Yönelik Yapılan Sigorta Sözleşmeleri ………………… 148
2.3.2.3.2.4.1.1. Diğer Rizikoların Tanımı…………………. 148
2.3.2.3.2.4.1.2. Subjektif Yöntem Olarak Uygulanacak
Hukukun Taraflarca Seçimi…………………………………150
2.3.2.3.2.4.1.3. Objektif Yöntem Olarak Seçim
Yapılmaması Halinde Uygulanacak Hukuk……….. 155
2.3.2.3.2.4.1.4. AB Üyesi Devletler Tarafından Kanunla
Düzenlenmiş İlave Hukuk Seçim Kuralları ……….156
2.3.2.3.2.4.1.5. Diğer Rizikolar İçin Gelecekteki Hukuk
Seçim Kuralları …………………………………………………… 157
2.3.2.3.2.4.2. AB Dışındaki Diğer Rizikolara Yönelik
Yapılan Sigorta Sözleşmeleri………………………………. 158
2.3.2.3.2.4.3. Kısmen AB İçinde Bulunan Diğer
Rizikolara Yönelik Yapılan Sigorta Sözleşmeleri .161
2.3.2.3.2.4.4. Zorunlu Sigorta …………………………………… 164
2.3.2.3.2.4.5. Reasürans Sözleşmeleri ………………………. 165
2.3.2.3.3. Roma I Tüzüğü m. 27 Çerçevesinde Yapılacak
Gözden Geçirme ………………………………………………………………. 167
2.3.2.3.4. Roma I Tüzüğü’nün Değerlendirmesi ………………….. 169
2.3.2.4. Roma II Tüzüğü……………………………………………………………….. 171
2.4. GELECEĞE YÖNELİK TERCİHE BAĞLI BİR ÇÖZÜM:
AVRUPA SİGORTA SÖZLEŞMESİ HUKUKU İLKELERİ ……………176
2.4.1. “Incorporation” ve Hukuk Seçimi ……………………………………………..176
2.4.1.1. “Incorporation” Kavramı………………………………………………….. 177
2.4.1.2. “Incorporation” ve Hukuk Seçimi Arasındaki Farklar …… 178
2.4.1.3. Milletlerarası Antlaşmaların ve Model Sözleşmelerin
“Incorporation”ı………………………………………………………………………. 180
2.4.2. Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukukunun Tercihe Bağlı Olması.. 182
2.4.2.1. Avrupa Birliği Hukukundaki Yeri……………………………………. 182
2.4.2.2. Tercihe Bağlı Metin………………………………………………………….. 185
2.4.2.2.1. Madde 1:102 ile İlgili Açıklamalar…………………………. 186
2.4.2.2.1.1. Temel Prensip ………………………………………………… 186
2.4.2.2.1.2. Uygulanmasını Kararlaştırmanın (opt-in)
Hukukî Mahiyeti………………………………………………………… 186
2.4.2.2.1.3. Kanunlar İhtilafı Kurallarına Olan
Üstünlüğü…………………………………………………………………… 187
2.4.2.2.1.4. Devlet İçindeki Rizikoları Kapsayan Sigorta
Sözleşmeleri………………………………………………………………… 187
2.4.2.2.1.5. Kısmî Seçimin Olmayışı……………………………….. 188
2.4.2.2.1.6. Sigorta Aracılarının Üzerindeki Etkisi ………… 189
2.4.2.2.2. Politik Geleceği………………………………………………………. 189
2.5. AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRK HUKUKUNDA EDİNİLEN
TECRÜBELER IŞIĞINDA BİR DEĞERLENDİRME …………………… 193
2.5.1. Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Edinilen Tecrübeler
Işığında Bir Değerlendirme…………………………………………………………… 193
2.5.2. Türk Hukukuna Yönelik Bir Düzenleme Teklifi……………………… 196
SONUÇ…………………………………………………………………………………………………. 199
KAYNAKÇA …………………………………………………………………………………………205
