Yargı Reformu 3. Strateji Belgesi – Analiz

Yargı Reformu Strateji Belgesi, Avrupa Birliği üyelik müzakerelerinin yargı ve temel haklar başlıklı 23. faslı gayrıresmî açılış kriterlerinden biri olan yargı reformu belgesinin hazırlanması kapsamında oluşturulmaktadır. Bugüne kadar ilki 2009 – 2015 yılları, ikincisi 2015 – 2019 yılları, üçüncüsü de 2019 – 2023 yılları boyunca yapılacak yargı reformlarına ilişkin konuları kapsayan üç Yargı Reformu Strateji Belgesi açıkladı. Yargı Reformu Strateji Belgesi, Avrupa Birliği uyum süreci kapsamında 5’er yıllık planlar şeklinde yapılmaktadır.


2023 Yargı Vizyonu – Güven Veren ve Erişilebilir Bir Yargı Sistemi

Yargı Reformu 3. Strateji Belgesi, Adalet Bakanlığı tarafından hazırlandı ve 30 Mayıs 2019 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından “2023 Yargı Vizyonu – Güven Veren ve Erişilebilir Bir Yargı Sistemi” başlığıyla açıklandı. 9 amaç, 63 hedef ve 256 faaliyetten oluşan söz konusu belge, Türkiye’deki adalet sisteminin 2023’e kadar izleyeceği yol haritasını göstermektedir.

“Adil yargılanma hakkı” ilkesi üzerinde sıklıkla durulan belgede “Hukukun üstünlüğünün güçlendirilmesi, hak ve özgürlüklerin daha etkin korunup geliştirilmesi, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının güçlendirilmesi, sistemin şeffaflığının artırılması, yargısal süreçlerin basitleştirilmesi ve makul sürede yargılanma hakkının daha etkin korunması” başlıkları öne çıkmaktadır.

Yargı Reformu 3. Strateji Belgesinin 9 amacı içinde en fazla “Performans ve Verimliliğin Artırılması” başlıklı 4. amacın detaylandırıldığı görülmekte. Amaç 4, 15 hedefi ve 63 faaliyeti içermekte. Ayrıca “Amaç 6: Adalete Erişimin Kolaylaştırılması ve Adalet Hizmetlerinden Memnuniyetin Artırılması” ile “Amaç 7: Ceza Adaleti Sisteminin Etkinliğinin Artırılması” başlıkları üzerinde de ayrıntılı şekilde durulmakta.

2019 – 2023 Yargı Reformu Strateji Belgesi ile ilgili hazırladığımız özet ve analizde Adalet Bakanlığı tarafından paylaşılan 9 amaç, 63 hedef ve 256 faaliyetin yer aldığı 100 sayfalık Yargı Reformu Stratejisi dokümanı kaynak alınmış; Nesibe Kurt Konca’nın Yargılamaya Egemen Olan İlkeler Işığında Yargı Reformu Strateji Belgesi başlıklı çalışmasından da yararlanılmıştır.

2023 Yargı Vizyonu Niçin Önemli?

Yargı Reformu Strateji Belgesi hukukun üstünlüğü ilkesi doğrultusunda Türk adalet sisteminin demokratikleşme iradesinin bir yansımasıdır. Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının geliştirilmesi için somut reform politikalarının öngörüldüğü belge ile performans ve hesap verebilirlik gibi ilkeler üzerinden yargısal düzenin kamusal denetime açılması ve şeffaflaşması amaçlanmaktadır.

  • Türkiye, bu Strateji Belgesi ile demokrasisini güçlendirmeye, hak ve özgürlükleri geliştirmeye ve genişletmeye güçlü bir şekilde vurgu yapmaktadır.
  • Bu Reform Belgesi ile Türkiye, Avrupa Birliği üyelik sürecine verdiği önemin altını çizmektedir.
  • Belge’nin birçok bölümünde adil yargılanma hakkına atıfta bulunulmuştur. Belge’de yer alan tüm çalışmalar hayata  geçirilirken bu hakkın geniş yorumu suretiyle oluşturulacak çerçeve esas olacaktır.
  • Bu Belge’de yer alan birçok faaliyet, “Hukuki dinlenilme hakkı”nın yeterince korunmasına ve hayata geçirilmesine hizmet etmek üzere belirlenmiştir. Mahkeme ve savcılıkların karşı karşıya kaldıkları ağır dosya yükü, kimi zaman tarafların yeterince dinlenilememesi sonucunu doğurmaktadır. Bu nedenle Yargı Reformu Stratejisi’nde bu hakkın önemine ve uygulamanın geliştirilmesine olan ihtiyaca işaret edilmektedir.
  • Belge’nin temel perspektiflerinden birini de yargı ve ekonomi ilişkisi oluşturmaktadır. Gerek hukuk yargılamaları alanındaki gerekse diğer bölümlerde yer alan öneri ve tedbirler bir bütün olarak ekonomik hayatı olumlu yönde geliştirmeye odaklanmıştır.

7 Maddede Yargı Reformu Strateji Belgesi

Yargı Reformu Strateji Belgesi, yargı mensuplarından engelli vatandaşlara kadar geniş bir kesimi ilgilendiren, yargı bağımsızlığından ceza adaleti sistemine kadar birçok alanda 5 yıllık planları içermekte. Türk adalet sisteminin 2023’e kadar izleyeceği yol haritasını 7 maddede özetlersek:

  1. Yargı mensuplarının insan haklarına ilişkin duyarlılık ve farkındalığının artırılması için bir dizi eğitim ve farkındalık çalışması planlanmıştır.
  2. Yargı bağımsızlığının sağlanmasının birçok temel enstrümanı bulunmaktadır. Bunların tümü esasında hâkim ve savcıların güçlendirilmesine hizmet etmektedir. Bu nedenle söz konusu amaç kapsamında hâkim ve savcıların mesleki açıdan güçlendirilmesine yönelik hedefler öngörülmüştür.
  3. Belge ile engellilerin adalete erişimini kolaylaştıran uygulamaların yaygınlaştırılması hedeflenmiştir.
  4. Ceza adaleti sistemine ilişkin mevzuat, geçtiğimiz süreçte modern uygulamaları kapsayacak şekilde yenilenmiştir. Zaman içerisinde bu mevzuatta çok önemli değişiklikler yapılarak sistemin rahatlatılması amaçlanmıştır.
  5. Yargı Reformu Stratejisi ile; (a) Tutuklamanın istisnai bir tedbir olduğuna, (b) Tutuklamanın zorunlu hâllerde ve ölçülü bir tedbir olarak uygulanmasına, (c) Tutukluluk süresinin makul olmasına vurgu yapılmaktadır.
  6. Belge, Türkiye’nin terörle etkin ve kararlı mücadelesine katkı sağlayacak politikaları dikkate alarak hazırlanmıştır.
  7. Yargı Reformu Stratejisi ile kuvvetler ayrılığı prensibinin önemine ve yargının anayasal işlevinin güçlü ve eksiksiz demokrasi açısından hayati nitelikte olduğuna işaret edilmektedir.

Yargı Reformu Strateji Belgesinde Yer Alan 9 Amaç

Adalet Bakanlığı tarafından hazırlandı ve 30 Mayıs 2019 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından “2023 Yargı Vizyonu – Güven Veren ve Erişilebilir Bir Yargı Sistemi” başlığıyla açıklan Yargı Reformu 3. Strateji Belgesi toplam 9 amaçtan oluşmakta.

Belgede ilk iki amaç “Hak ve Özgürlüklerin Korunması ve Geliştirilmesi” ile “Yargı Bağımsızlığı, Tarafsızlığı ve Şeffaflığının Geliştirilmesi” başlıklarından oluşmakta. Dikkat çekici nokta 9 amaçtan 5’inin “artırılması” önerilerini içermesi:

  • İnsan Kaynaklarının Nitelik ve Niceliğinin Artırılması
  • Performans ve Verimliliğin Artırılması
  • Adalete Erişimin Kolaylaştırılması ve Hizmetlerden Memnuniyetin Artırılması
  • Ceza Adaleti Sisteminin Etkinliğinin Artırılması
  • Hukuk Yargılaması ile İdari Yargılamanın Sadeleştirilmesi ve Etkinliğinin Artırılması

2023 Yargı Vizyonu Kapsamında Getirilmesi Planlanan 17 Yenilik

9 amaç, 63 hedef ve 256 faaliyetten oluşan ve Mayıs 2019‘da açıklanan 3. Yargı Reformu Strateji Belgesi, yargı sistemine dair 17 yeniliği içeriyor.

Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı ile Noterlik Sınavı olmak üzere iki yeni sınavı içeren Yargı Reformu Strateji Belgesinde İnsan Hakları Eylem Planı, yapılması planlanan yenilikler arasında ilk sırada yer almakta.

Belgede Hâkim ve Savcı Yardımcılığı ile Noter Yardımcılığı gibi yeni uygulamalarla hâkim, savcı ve noterlerin iş yükünün hafifletilmesi, aynı zamanda yeni hâkim ve savcıların deneyim kazanmalarının sağlanması, ayrıca hukuki ve noterlik işlerin hızlandırılarak vatandaşların mağduriyetlerinin de giderilmesi hedefleniyor.

Performans Esaslı İzleme Sitemi, Yargıda Performans Ölçüm ve Takip Merkezi, Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Denetim Grubu gibi adalet sistemindeki gelişimin ve performansın nitelikli olarak takip edileceği yenilikleri içeren belge, Yargıda ve Adli Tıpta Hedef Süre uygulamalarıyla da işleyişin hızlanmasını sağlayacak düzenlemeler getiriyor.

Yargı Reformu 3. Strateji Belgesinde ayrıca Yapay Zeka ve Uzman Sistem, Hukuk Enstitüsü, Hukuki Yardım Sistemi, Medya ve Halkla İlişkiler Büroları, Tanık Bekleme Odaları, Mahkeme Temelli Aile Arabuluculuğu ile Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri Danışma Kurulu gibi yeni oluşumlar yer almakta.

Strateji Belgesi Avukatlar için Hangi Düzenlemeleri İçeriyor?

Yargı Reformu Strateji Belgesinin 4.8, 5.2, 5.3 ve 6.2 numaralı hedeflerinin faaliyet ayrıntılarında doğrudan avukatlık mesleğini ilgilendiren düzenlemelere yer verilmekte:

  • Hedef 4.8: Duruşma saatlerinin aynı ya da çok kısa aralıklarla verilmesi uygulamasına son verilecek ve duruşmaların hâkim, savcı ve avukatların işin usulüne ve esasına yoğunlaşmasını mümkün kılacak şekilde yeniden tasarlanması sağlanacaktır.
    • Mahkeme hâkiminin mazereti nedeniyle keşif ve duruşmalara katılamayacağının taraf avukatlarına bildirilmesi sağlanacaktır.
  • Hedef 5.2: Savunmanın yargılamalara etkin katılımı sağlanacaktır.
    • Avukatların bilgi ve belge temin etmelerine ilişkin yasal yetkilerinin genişletilmesi sağlanacaktır.
    • Hukuki güvenliğin artırılması için bazı iş ve işlemlerin avukat aracılığıyla yapılması sağlanacaktır.
    • Bazı davalarda avukatla temsil zorunluluğu hususunun yargı kamuoyunda tartışılması sağlanacak ve bu konuda bir yaklaşım geliştirilecektir.
    • Avukatların sundukları belgelere güvenin esas olduğuna, makul gerekçeye dayanan taraf itirazı hâlinde belgenin inceleme konusu yapılacağına ilişkin düzenleme yapılacaktır.
    • Vatandaşların adalete erişim hakkının güçlendirilmesi için avukatlık hizmetleri üzerindeki vergi yükü yeniden değerlendirilecektir.
  • Hedef 5.3: Yargının kurucu unsuru olan savunmayı temsil eden avukatların mesleklerini daha rahat ifa edebilmelerine yönelik yeni uygulamalar geliştirilecektir.
    • Kamu avukatlarının çalışma esaslarına ve özlük haklarına yönelik mevzuatta iyileştirme yapılacaktır.
    • Mesleklerini icra ederken avukatlara adli ve idari yargı hizmet binalarında gerekli kolaylıklar sağlanacaktır.
    • Avukatların hususi damgalı pasaport alabilmeleri gibi farklı alanlardaki hakları geliştirilecektir.
  • Hedef 6.2: Adalete etkili erişim için adli yardım sistemi güçlendirilecektir.
    • Adli yardım hizmeti için avukatlara ödenen ücretler artırılacaktır.
    • Adli yardım hizmeti sunan avukatların bu konuda düzenli olarak eğitim almaları sağlanacak ve bu hizmeti veren avukatlara özgü performans kriterleri geliştirilecektir.

3. Strateji Belgesi Hukuk Eğitimine ve Hukuk Fakültesi Öğrencilerine Yönelik Hangi Yenilikleri İçeriyor?

Yargı Reformu Strateji Belgesinin özellikle 3.1 ve 6.9 numaralı hedefleri doğrudan hukuk fakültesi öğrencilerini ilgilendiren faaliyetleri kapsamakta:

  • Hedef 3.1: Hukuk eğitiminin niteliğinin artırılması için yeni bir model oluşturulacaktır.
    • Hukuk eğitiminin modeli, fakültelerin eğitim süresi ve kontenjanları ile fakültelere girişte aranan başarı sıralama ölçütü niteliğin artırılması için yeniden belirlenecektir.
    • Hukuk fakültelerinde mevcut akademik kadroların niceliği ve niteliğine ilişkin temel ilkeler yeniden belirlenecektir.
    • Hukuk fakültelerinde denklik uygulamasına ilişkin kriterler yeniden belirlenecektir.
    • Hukuk fakültelerinde okutulan müfredat, analitik düşünme kabiliyetini geliştirecek bir anlayışla yenilenecektir.
    • Hukuk fakültelerindeki müfredatta, Türkçeyi etkili, öz ve doğru kullanmaya ve mesleki etiğe yönelik derslerin yer alması sağlanacaktır.
    • Hukuk klinikleri uygulaması yaygınlaştırılacak ve öğrencilerin adli ve idari yargı birimlerinde staj yapmalarına imkân sağlanacaktır.
  • Hedef 6.9: Yargıda medya ve halkla ilişkiler kurumsallaştırılacak ve vatandaşların işlerini kolaylaştıracak uygulamalar geliştirilecektir.
    • Adliyelerde kurulan danışma masalarında öğrencilerin staj yapmasına ve gönüllülerin çalışmasına imkân sağlanacaktır.
  • Ayrıca Hedef 7.1’de yer alan “Soruşturmaların kalitesinin artırılması için hukuk fakültesi mezunlarının adli kollukta belirli bir oranda istihdamı sağlanacaktır.”

3. Strateji Belgesi Noterlere Hangi Kolaylıkları Getirecek?

Yargı Reformu Strateji Belgesinin “Hukuk Yargılaması ile İdari Yargılamanın Sadeleştirilmesi ve Etkinliğinin Artırılması” başlıklı 8 numaralı amacının dördüncü hedefi noterlik ve noterlerle ilgili önemli ayrıntılar içermekte. Noterliklerin görev tanımlarının, yargının iş yükünü azaltacak şekilde yeniden düzenleneceğinin belirtildiği hedefte şu yenilikler sıralanmakta:

  • Hukuk fakültesi mezunlarının istihdam edileceği noter yardımcılığı müessesesi oluşturulacaktır.
  • Noterliğe girişte noterlik sınavı getirilecektir.
  • Noterliklerin açılış kriterleri yeniden belirlenecek ve noterliklerin sayısı artırılacaktır.
  • Bazı çekişmesiz yargı işleri ile henüz davanın açılmamış olduğu dönemle sınırlı olmak üzere delil tespitinin noterlikler tarafından da yapılabilmesi sağlanacaktır.
  • Yararlanıcıların işlerinin kolaylaştırılması için noterliklerin resmi çalışma saatleri dışında ve tatil günlerinde de hizmet sunmaları sağlanacaktır.
  • Yurt dışında yaşayanların dış temsilciliklerde yaptıkları noterlik işlemlerinin bir örneğinin, bilişim sistemi entegrasyonuyla Türkiye’de en yakın noterden anında alınabilmesi sağlanacaktır.
  • Noter onayı aranan işlemler, bürokrasinin azaltılması amacıyla gözden geçirilecektir.

Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı Getirilecek

Hedef 3.2: Hukuk alanındaki mesleklere giriş sisteminde yeni bir model getirilecektir.

  • Hukuk fakültesi mezunlarının hâkim-savcı yardımcısı, noter yardımcısı olabilmeleri ve avukatlık stajına başlayabilmeleri için “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı” getirilecektir.
  • Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı’nda başarılı olanların hâkim ve savcı yardımcılığı ile noter yardımcılığına mahsus sınavlara girebilmeleri sağlanacaktır.

Hâkim ve Savcı Yardımcılığı Müessesesi Getiriliyor

Hedef 3.3: Hâkim ve savcı yardımcılığı müessesesi oluşturulacak ve mesleğe giriş usulü değiştirilecektir.

  • Türk yargı sistemine hâkim ve savcı yardımcılığı müessesesi kazandırılacaktır.
  • Bu kadroda geçen belli süreden sonra hâkimlik ve savcılık mesleğine geçiş için ayrıca bir sınav yapılacaktır.
  • Hâkim ve savcı yardımcılarının mesleğe daha iyi hazırlanmaları için adalet hizmetlerine katılımı sağlanacaktır.

Hâkimlere “coğrafi teminat”

Belgede, Amaç 2 Yargı Bağımsızlığı, Tarafsızlığı ve Şeffaflığının Geliştirilmesi kapsamında yargı bağımsızlığının ve tarafsızlığının en önemli başlıklarından biri olan hâkimlere “coğrafi teminat” içinde hareket etme imkanı tanınıyor. Ayrıca hâkim ve savcı yardımcılığının getirildiği belge ile Türkiye’de hâkim ve savcı kalitesinin Avrupa Birliği standartlarının üzerinde artırılması hedefleniyor:

Hedef 2.1: Hâkim ve savcıların atama, nakil ile terfi sisteminin nesnel ve liyakate dayalı ölçütlerle geliştirilmesi sağlanacaktır.

  • Belirli bir mesleki kıdeme sahip hâkim ve savcılar için coğrafi teminat getirilecektir.
  • Hâkim ve savcılık mesleklerine girişteki mülakat sınavının geniş temsile dayalı bir heyet tarafından yapılması sağlanacaktır.
  • Atama ve nakil mevzuatında yer alan bölge sistemi coğrafi teminat ekseninde yeniden düzenlenecektir.

Yargıda Eğitimin Önemi Artırılıyor

“2023 Yargı Vizyonu – Güven Veren ve Erişilebilir Bir Yargı Sistemi” başlığıyla açıklanan ve Türk adalet sisteminin 2023 yılına kadar izleyeceği yolu çizen Yargı Reformu 3. Strateji Belgesinde en dikkat çekici noktalardan biri yargıda eğitimin ön plana çıkarılması.

Hedef 3.4’te “Hâkim ve savcıların meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerinin akademik bir yaklaşımla yeni bir kurumsal yapıya kavuşturulması için” kurulacağı belirtilen Türkiye Adalet Akademisi çalışmalarına başladı. Akademi bünyesinde oluşturulan danışma kurulu, Adalet Bakan Yardımcısı Cengiz Öner başkanlığında ilk toplantısını 16 Temmuz 2019 tarihinde gerçekleştirdi.

Belgede yer alan yargıda eğitimin artırılmasına yönelik hedefler şu şekilde:

  • Hedef 3.4: Yargıda meslek öncesi ve meslek içi eğitimin niteliği geliştirilecektir.
    • Hâkim ve savcıların meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerinin akademik bir yaklaşımla yeni bir kurumsal yapıya kavuşturulması için Türkiye Adalet Akademisi kurulacaktır.
    • İnsan hakları hukukunun meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerin bir parçası olması sağlanacaktır.
    • Hukuk metodolojisi ve hukuki argümantasyon programlarının meslek öncesi ve meslek içi eğitimlere kazandırılması sağlanacaktır.
    • Yargı teşkilatında sürekli ve zorunlu eğitim modeline geçilecektir.
    • Hizmet içi eğitimler hâkim ve savcıların terfilerinde dikkate alınan kriterlerden biri olacaktır.
    • Hukuk ve ceza yargılamalarında sistemin parçalarını oluşturan yeni ya da yeterince uygulanmayan müesseseler ile uzmanlık gerektiren alanlara yönelik eğitimler düzenlenecektir.
    • Adli kollukla ortak eğitim çalışmaları düzenlenecektir.
    • Yurt dışında yabancı dil öğrenimi gören ve lisansüstü eğitim alan hâkim ve savcı sayısı artırılacaktır.
  • Hedef 3.5: Yargı çalışanlarına ilişkin eğitim faaliyetleri güçlendirilecektir.
    • Personel eğitim merkezlerinin sayısı artırılacaktır.
    • Personel eğitim merkezlerinin eğitim modülleri ve eğitim programları güçlendirilecek, eğitim alan personel sayısı artırılacaktır.

“Yargıda Hedef Süre” Uygulaması Başlatılacak

Yargı Reformu Strateji Belgesinde yargısal adaletin gecikmeksizin makul sürede ve adil yargılanma hakkının bütün kavramsal boyutlarıyla tecelli etmesi ile yargıya olan güvenin tesis edilebileceğini öngörmektedir.

  • Hedef 4.2: “Yargıda Hedef Süre” uygulaması vasıtasıyla sistemin şeffaflığı artırılacak ve makul sürede yargılanma hakkı daha etkin korunacaktır.
    • Hedef süre uygulaması takip edilecek ve hedef süreyi aşan dosyalara yönelik önlemler alınacaktır.
    • Bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde uygulanacak hedef süreler belirlenecektir.
    • Savcılık ve mahkemelerin genel hedef süre içerisinde kalarak kendi hedef sürelerini belirlemeleri sağlanacaktır.
    • Adli süreçler esnasında bilgi ve belge istenilen kurum ve kuruluşların istemleri en kısa sürede yerine getirmelerine yönelik tedbirler geliştirilecektir.

İstinaf Mahkemeleri Güçlendiriliyor

Yargı Reformu Strateji Belgesinin üçüncüsünde istinaf mahkemelerine dair düzenlemelere de yer verilmekte. Buna göre yeni adliye bölge mahkemeleri kurulacak ve hâkim, savcı, personel sayılarına paralel olarak daire sayıları da artırılacak. Belge aynı zamanda bölge adliye mahkemeleri bünyesindeki ceza dairelerinin istinaf usulündeki bozmaya ilişkin yetkilerinin yeniden düzenlenmesini de içermekte.

  • Hedef 4.4: İstinaf mahkemeleri güçlendirilecektir.
    • Yeni bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçirilecektir.
    • Hâkim, savcı ve personel sayıları ile birlikte daire sayıları artırılacaktır.
    • Bireylerin hukuki güvencelerinin korunması ilkesinin de gözetilmesi suretiyle yargılamaların uzamasının önüne geçilmesi için kanun yolu düzenlemeleri gözden geçirilecektir.
    • Bölge adliye mahkemeleri bünyesindeki ceza dairelerinin istinaf usulündeki bozmaya ilişkin yetkileri yeniden düzenlenecektir.
    • İstinaf mahkemeleri arasında oluşan kesin nitelikteki karar farklılıklarını giderecek bir sistemin kurulması sağlanacaktır.