Türk tarihine 1980 İhtilali olarak da geçen 12 Eylül Darbesi, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından Türkiye Cumhuriyeti tarihinde silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesidir. Türk Silahlı Kuvvetleri, 12 Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde bir askerî müdahale gerçekleştirmiştir.
12 Eylül Darbesinin Toplam Bilançosu 2 Milyon 773 Bin Mağdur
Gözaltına alınanların sayısı 650 bin kişi. Fişlenen kişilerin sayısı 1 milyon 683 bin. Açılan dava sayısı 210 bin. Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılananların sayısı 230 bin kişi. 141-142-163. maddelerden yargılanan kişilerin sayısı 71 bin 500
8 Yıl İçinde açılan 10 Bine yakın davada 100 bine yakın kişi yargılandı
1980 İhtilalinden 1988 yılına kadar sivil mahkemelerde 9 bin 508 dava açıldı. Bu davalarda 98 bin 404 kişi örgüt üyeliği suçlamasıyla yargılandı. Bu kişilerden 21 bin 764’ü hüküm giydi. Türkiye dışında bulunan 29 bin kişiye ‘yurda dön’ çağrısı yapıldı. 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarıldı. 388 bin kişiye pasaport verilmedi. Faaliyetlerine son verilen dernek sayısı 23 bin 700. 1980 İhtilalinden 1990 yılına kadar 644 cezaevindeki hükümlü-tutuklu sayısı 52 bin.
Toplam ölü sayısı 766
12 Eylül Darbesi sonrası yaşanan kaos ortamında eceliyle öldüğü bildirilenlerin sayısı 229. 144 kişinin öşümü ‘kuşkulu’ olarak kayda geçti. Yaşananlar karşısında açlık grevine başlayarak hayatını kaybedenlerin sayısı 14. Kaçarken vurularak öldürülenlerin sayısı 16. Çatışma sırasında ölenlerin sayısı 74. Bu süreçte 73 kişiye doğal ölüm raporu verildi. 43 kişinin ölüm sebebi ‘intihar’ olarak kayıtlara geçti. Ölüm sebebi ‘belirsiz’ olarak kayda geçen 2 kişi. İşkenceye maruz bırakılarak öldürülenlerin sayısı 171. 1981 yılının Nisan – Mayıs aylarında 1.002 güvenlik görevlisinin öldürüldüğü kayda geçti.
10 bine yakın işkence davası
12 Eylül Darbesinin ardından 1982 – 1988 yılları arasında 9 bin 962 işkence soruşturması veya davası açıldı. Bu davalarda işkence yaptıkları suçlamasıyla 544 güvenlik görevlisi yargılandı.
20 bine yakın kamu görevlisi hakkında işlem
1402 Sıkıyönetim yasası kapsamında 18 bin 525 işlem yapıldı. 7 bin 245 memur hakkında işlem yapıldı. Hakkında işlem yapılan öğretmenlerin sayısı 3 bin 854; güvenlik görevlisi sayısı 988; din görevlisi sayısı 266. 120 öğretim görevlisi hakkında işlem yapılırken 35 mülki amir hakkında da işlem yapıldı. Hakkında işlem yapılan hakim-savcı sayısı 47. Görevine son verilen kamu görevlilerinin sayısı ise 4 bin 891. 12 Eylül darbesinin yaşandığı atmosferde 7 bin 233 kişi bölge dışına sürüldü.
Gazetelere 300 gün yayın yasağı, Gazetecilere 4 bin yıl hapis istemi
12 Eylül darbesi sonrası cezaevine konulan 31 gazeteciye verilen toplam hapis cezası 3.315 yıl 3 ay. Gazeteciler için istenen toplam hapis cezası ise 4 bin yıl. İstanbul gazeteleri 300 gün yayın yapamazken sadece 1989 yılında 16 günlük gazete hakkında 394 dava açıldı. 13 gazeteci, haklarındaki gıyabi tutuklama kararından dolayı polis tarafından aranırken 3 gazeteci de silahlı saldırıda öldürüldü.
Tonlarca Yayın İmha Edildi
211 tazminat davası açıldı ve toplamda 12 milyar 848 milyon lira tazminat istendi. 39 ton gazete, dergi ve kitap yakılarak imha edildi. 40 ton yayın ise imha edilmek üzere depolarda bekletildi. 151 yasa, basın özgürlüğünü kısıtlamak amacıyla çıkarıldı. 927 yayın yasaklanırken 927 film de aynı şekilde yasaklandı.
7 Bin Kişi Hakkında İdam Kararı
1980 ihtilali, 7 bin kişi hakkında idam cezası istemini de beraberinde getirdi. 517 kişi hakkında ölüm cezası verildi; Askeri Yargıtay, 124 kişinin idam cezasını onayladı. 259 idam hükümlüsünün dosyası Meclis’e gönderilirken 50 kişinin idam cezası infaz edildi. İdam cezası infaz edilen sol görüşlü mahkumu sayısı 18; sağ görüşlü mahkum sayısı 8; yabancı uyruklu (Ermeni) mahkum sayısı 1. 23 adli suçlunun da idam cezası infaz edildi.
1980 İhtilalinden 1985 yılına kadar verilen hapis cezaları
0-1 yıl arası cezaya çarptırılanların sayısı 22.912
1-5 yıl arası cezaya çarptırılanların sayısı 10.784
5-10 yıl arası cezaya çarptırılanların sayısı 6.186
10 – 20 yıl arası cezaya çarptırılanlar 2.396
20 yılın üzerinde hapis cezasına çarptırılanlar 939
630 kişi müebbet hapse çarptırılırken 420 kişiye der ölüm cezası verildi.
Kaynak: Yukarıdaki bilgiler, T.C. Adalet Bakanlığı tarafından TBMM’nin 1990 yılı açılışında sunduğu rapordan derlenmiştir.
