Hükümlü ve tutuklulara serbest kıyafet uygulayan ülkeler arasında Hollanda, Fransa, Belçika, Norveç, İtalya ve İspanya yer alıyor. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Almanya, Kanada, Çek Cumhuriyeti ve Birleşik Krallık’taysa hükümlü ve tutuklulara yönelik tek tip kıyafet uygulaması mevcut. Bu beş ülkenin söz konusu uygulamalarına daha ayrıntılı bakıldığında uygulamalarda bazı farklılıkların olduğu da görülmekte.
ABD’de mahkumların kıyafet renkleri eyaletlere göre farklılık gösteriyor.
- ABD’de hükümlü ve tutuklulara yönelik tek tip kıyafetin rengi ve tarzı, güvenlik kararı çerçevesinde belirleniyor.
- Kıyafetlerde farklı renk uygulaması mahkumların kolaylıkla tanımlanması amacıyla kullanılmakta.
- Tek tip kıyafet uygulaması eyaletlere göre farklılık gösteriyor. Her eyaletin ilgili birimleri tek tip kıyafetle ilgili kuralları kendisi belirliyor.
- Eyaletlerde mahkumlara, kategorize edilmelerini sağlayan farklı renklerdeki “jail jumpsuit” denilen tek tip kıyafet giydirilmekte.
- Connecticut’ta yüksek risk taşıyan mahkumlara kanarya sarısı kıyafet, New York’taki mahkumların tamamına yeşil pantolon, California’daki mahkumlara kot pantolon, mavi gömlek, kot ceket, Florence federal yüksek güvenlikli cezaevindeki mahkumlaraysa pantolon ile gömlek giydirilmektedir.
- Federal ceza infaz kurumlarında haki renkte pantolon ve gömlekten oluşan mahkum kıyafetleri kullanılıyor.
Almanya’da tek tip kıyafet zorunluluğu var ancak uygulanmıyor.
- Almanya Ceza İnfaz Kanunu’nun “Kıyafet (Kleidung)” üst başlığını taşıyan 20. maddesine göre hükümlülerin hapishane (kurum) elbisesi giymesi zorunlu.
- Almanya’daki tutukevlerindeyse masumiyet karinesi uyarınca tutuklulara herhangi bir kıyafet zorunluluğu getirilmiyor. (Türkiye’de de yargılama sırasında tek tip kıyafet giydirilecek olması tartışılıyor.)
- Alman Ceza İnfaz Kanunu’nun 173. maddesindeki tanıma uyan hükümlülerin kişisel kıyafetlerini giyebilecekleri yönünde bir ifade yer almakta.
- Almanya’da mevzuat tek tip kıyafeti zorunlu kılsa da pratikte bu uygulamaya yer verilmemektedir.
Kanada’da tek tip kıyafet uygulaması örnekleri
- Kanada’da tutukluların mahkemeye çıkana kadar kurum tarafından verilen kıyafetleri giymeleri zorunlu tutuluyor.
- Erkeklere turuncu, kadınlara da mor veya koyu yeşil kıyafetler giydirilmekte.
- Kanada’nın British Columbia eyaletinde erkek mahkumlar kırmızı tişört, pantolon giyerken kadınlar orta güvenlikli cezaevlerinde gri eşofman altı, tişört / sweatshirt; yüksek güvenlikli cezaevlerinde eşil eşofman altı, tişört / sweatshirt giymekte.
- Nova Scotia eyaletindeyse erkek mahkumlara turuncu renkli scrubs adı verilen doktor önlüğüne benzer bir kıyafet veya turuncu eşofman altı, gömlek; kadınlara da koyu mavi kıyafetler verilmektedir.
Çek Cumhuriyetinde suçun türüne göre tek tip kıyafet uygulaması yapılmakta
- Çek Cumhuriyeti’nde tutukluların kendi kıyafetlerini giyip giyemeyeceklerine işlenen suçun türüne göre kurum tarafından karar verilmektedir.
- Yüksek güvenlikli cezaevlerinde mahkumların giyecekleri kıyafetleri seçmeleri yasaktır.
- Madde bağımlılığı ve hafif suçlardan mahkum olanlarsa kendi kıyafetlerini giyebiliyor.
- Çek Cumhuriyetindeki cezaevlerinde mahkumlara koyu mavi, kahverengi, kırmızı ve siyah olmak üzere dört farklı renkte kıyafetler giydirilmektedir.
- Mahkumlara verilen kıyafetler, merkezi bir cezaevinde üretilmekte.
Birleşik Krallık’ta mahkumlara tek tip kıyafet nasıl uygulanıyor?
- Birleşik Krallık’ta mahkumlara yönelik tek tip kıyafetin uygulama şekli Prison Rules 1999’da açıklanmaktadır.
- İngiltere Cezaevleri Yönetiminin (NOMS) 1 Kasım 2013 tarihinde yayımlanan, 2015 yılında tekrar düzenlenen talimatnamesindeki Tutuklu/Hükümlüler Bireysel Eğitim Planına göre Mahkumlar temel aşama, giriş aşaması, standart aşama ve gelişmiş aşama olmak üzere dört kategoriye ayrılmaktadır.
- Giriş aşamasındaki mahkumlar hükümlü olarak cezaevinde bulunduğu ilk 14 gün ve temel aşamada bulunan 18 yaş üstü erkek hükümlülere ceza infaz üniforması giyme mecburiyeti getirildi.
- Mahkumların dini inancın gereği, engellilik durumu veya transseksüel olma hallerindeyse ceza infaz üniforması giyme zorunluluğu bulunmuyor.
- Standart aşamadaki hükümlünün kendi kıyafetini giyip giyemeyeceğine kurum müdürü karar vermektedir.
- Tüm dört aşamadaki kadın tutuklu / hükümlülerle tutuklu erkekler kendi kıyafetlerini giyebilmektedir.
- Prison Rules 1999’un 40/3’üncü maddesinde de “Herhangi bir mahkemede bulunması gereken bir mahkum, mahkeme huzurundayken idare tarafından verilen kendi kıyafetlerini veya sıradan sivil kıyafetlerini giyer.” ifadesine yer verilir ve duruşmalara gidiş hususunda istisna kılınmıştır.
Türkiye’de tek tip kıyafet uygulaması
24 Aralık 2017 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede tutuklu sanıklara tek tip kıyafet giydirilmesi yönünde maddeye yer verildi. Söz konusu maddeye göre “Cebir ve şiddet kullanarak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın öngördüğü düzeni ortadan kaldırmaya veya bu düzen yerine başka bir düzen getirmeye veya bu düzenin fiilen uygulanmasını önlemeye teşebbüs” ile “Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini yapmasını kısmen veya tamamen engellemeye teşebbüs”, “Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya veya Türkiye Büyük Millet Meclisinin görevlerini kısmen veya tamamen yapmasını engellemeye teşebbüs”, “Cumhurbaşkanına suikast ve fiili saldırı” suçlarını işleyenlere bundan böyle badem kurusu renginde tulum giydirilecek. Tulumlar, işyurtlarındaki mahkumlar tarafından ilk etapta yaklaşık 50 bin adet üretilecek.
